Pijn is een waarschuwing. Een zintuig waarmee ons welzijn wordt beschermd. Maar wanneer we de functie van het pijnsignaal uit het oog verliezen, kan de duur en hoeveelheid pijn uit de hand lopen. Wat moet je dan vooral niet doen?

Au! Wat gebeurt er?

Au! Ineens voel je ergens pijn. Ben ik in gevaar? Een gezonde reactie is om te kijken wat er aan de hand is. Kan je zelf een bron vinden van de pijn; zoals een schaafwond of misschien een splinter? Soms is de oorzaak van de pijn direct duidelijk, bijvoorbeeld wanneer je van je fiets gevallen bent en je elleboog is gebroken. Soms voel je pijn, maar is de oorzaak (nog) onduidelijk.
Pijn dient als een waarschuwing en stelt ons in de gelegenheid om onszelf te beschermen. Een keerzijde is dat pijn graag in de belangstelling wil staan. Pijn ervaar je namelijk altijd bewust. En net als bij andere zintuigen (zien, horen, ruiken, proeven, voelen) geldt: Een zintuig kan je niet zomaar even uitzetten, ze functioneren op een automatische piloot. Langdurige pijn kan door deze eigenschappen je leven ontwrichten. De pijn krijgt dan zoveel aandacht, dat minder pijn hebben een doel op zich wordt. En dat is een valkuil!

Jaap en zijn elleboog.

Waarom brengt een doel zuiver gericht op pijn (“Ik wil minder pijn hebben..”) over het algemeen weinig succes? Het verhaal van Jaap en zijn elleboog kan ons helpen hier inzicht in te krijgen:

Jaap heeft bij een ongeluk zijn elleboog gebroken. De elleboog heeft 4 weken in het gips gezeten en dat mag er nu af. Tot zijn teleurstelling staat zijn elleboog stijf in 90 graden en bewegen doet pijn.

Met de ondersteuning van een fysiotherapeut gaat Jaap zijn elleboog weer leren strekken. De stijfheid van de elleboog is een logisch gevolg van de immobilisatie (het gips). Het weefsel is bijna volledig hersteld, maar nog niet in de oude vorm – lekker soepel zoals voor het ongeluk. Wanneer Jaap zijn elleboog probeert te strekken, brengt hij rek op het weefsel . Die rek op het stijve weefsel is zo sterk, dat het zenuwstelsel van Jaap denkt dat het weefsel gaat scheuren. Het pijnsysteem waarschuwt hem daarvoor. En terecht, als we op de eerste dag uit het gips Jaap zijn elleboog geforceerd zouden strekken, zou het weefsel rond de elleboog ernstig beschadigen.

Focus op functie, niet op pijn.

Bij Jaap is het behandeldoel: functieherstel van de elleboog (deze kunnen strekken). De fysiotherapeut laat aan Jaap zien hoe hij de elleboog voorzichtig kan strekken tot de pijngrens. Dit zorgt ervoor dat het weefsel zich langzaam in lengte aanpast. Jaap krijgt dit als oefening voor thuis mee. Elke week wordt de voortgang gemeten: Jaap strekt de elleboog tot de pijngrens. Bij iedere meting kan hij verder strekken, maar is de trekkracht op het weefsel net zo bedreigend als bij de eerste keer. Hij zal dus vooruit gaan in functie, maar hetzelfde blijven voelen in pijnbeleving. Dit effect blijft in stand totdat Jaap zijn elleboog weer volledig kan strekken. Op dat moment is de rek op het weefsel niet meer bedreigend en heeft het pijnsysteem geen reden meer om te waarschuwen.

Pijn is een slechte raadgever.

Zouden we in bovenstaande situatie een doel stellen gericht op de pijn van Jaap, dan zou de pijn ons misleiden. De pijn zou ons elke meting vertellen dat het nog niet opschiet. Dat we beter kunnen stoppen met behandelen. En we de elleboog voortaan heel goed moeten beschermen tegen kleine bewegingen – want alleen dan heeft Jaap geen pijn meer.

Pijn hebben heeft vaak een negatieve associatie. En dat is jammer. Want het is eigenlijk te vergelijken met een rookmelder, die keihard afgaat wanneer er brand is. Een rookmelder maakt overdreven veel herrie, zodat jij hopelijk in actie komt bij brand. Maar wat je dan precies moet doen, dat verteld die rookmelder niet – hij waarschuwt alleen. En een waarschuwing kan goed, maar ook slecht zijn. Bijvoorbeeld bij een loos alarm. Het is aan ons de taak om samen te puzzelen hoe we de rookmelder weer een ‘veilig gevoel’ kunnen geven, zodat hij niet meer af gaat. Dit betekent dat we voor een oplossing niet aan die rookmelder gaan sleutelen, maar juist aan de omgeving!
In sommige gevallen kan pijn veel complexer zijn en langer duren dan in het voorbeeld van Jaap. Toch blijft het advies hetzelfde: Probeer het minderen van pijn niet als doel te zien. Bedenk bijvoorbeeld ‘Wat kan ik nu niet met mijn lijf, maar wil ik wel graag kunnen?’

Bronnen:

Catley MJ, O’Connell NE, Mosely GL, How Good is the Neurophysiology of Pain Questionnaire? A Rasch analysis of psychometric properties.Journal of Pain, 2013; 14(8): 818-827

Alessie, J., Jacobs, K., De Morree, J. J., & De Morree, J. J. (2021). Dynamiek Van Het Menselijk Bindweefsel. Bohn Stafleu van Loghum.

Butler, David S. & Moseley, G Lorimer. & Sunyata.  (2003).  Explain pain.  Adelaide :  Noigroup Publications

Messlinger K, Handwerker HO. Physiologie des Schmerzes [Physiology of pain]. Schmerz. 2015 Oct;29(5):522-30. German. doi: 10.1007/s00482-015-0052-y. PMID: 26351125.

Watanabe M, Narita M. Brain Reward Circuit and Pain. Adv Exp Med Biol. 2018;1099:201-210. doi: 10.1007/978-981-13-1756-9_17. PMID: 30306526.

Fillingim RB, Loeser JD, Baron R, Edwards RR. Assessment of Chronic Pain: Domains, Methods, and Mechanisms. J Pain. 2016 Sep;17(9 Suppl):T10-20. doi: 10.1016/j.jpain.2015.08.010. PMID: 27586827; PMCID: PMC5010652.