Kan pijn nep zijn? Hoe slim is het pijnsysteem? Hoe herken je een strijd tegen de pijn? En wat voor nadelige effecten kan het strijden tegen pijn hebben?

Pijn is echt

We hebben in een vorig artikel vastgesteld dat een beknelde zenuw voor flink wat pijn kan zorgen. De pijn die een zenuwbeknelling of chronische pijn veroorzaakt is echt. Pijn kan niet nep zijn. Als je pijn voelt, is het gevoel van pijn echt. Maar, let wel, het ervaren van pijn staat niet altijd gelijk aan het hebben van weefselschade.
Dit artikel is bedoeld als een erkenning van ons pijnsysteem (wat eigenlijk een beschermingssysteem is). Ik probeer inzicht te geven in de effecten die kunnen ontstaan als gevolg van de strijd tegen pijn. Hierbij is het uitgangspunt een situatie waarin de pijn matig tot hoog is, en de klachten al minimaal drie maanden aanwezig zijn.

Het pijnsysteem is goed ontwikkeld

Door beschreven ervaringen en wetenschappelijk onderzoek ontdekken we steeds meer over ons pijnsysteem. Bijvoorbeeld dat het pijnsysteem in onze hersenen evolutionair gezien heel oud is. Veel ouder dan het deel van onze hersenen waar we bewust mee nadenken. Het pijnsysteem heeft allerlei ‘verbindingen’ naar andere delen van onze hersenen. Via deze verbindingen beïnvloedt het pijnsysteem andere delen van onze hersenen, en andersom: Denk hierbij bijvoorbeeld aan emoties, gedrag en beweging. Maar ook angsten en vreugde zijn verbonden met het pijnsysteem.

Zonder pijn geen leven

De verbinding met ons bewustzijn is voor het pijnsysteem bijvoorbeeld heel praktisch. Dit gebruikt het pijnsysteem om ons te waarschuwen in geval van nood. Stel je voor: Je wandelt door een bos en loopt een gemene snee op aan je kuit. Het bloed gutst eruit. Kortom, daar moet wat aan gebeuren anders bloed je dood. De mensheid was allang uitgestorven als er geen systeem in ons lichaam zat wat onze aandacht trekt wanneer ons lijf schade oploopt – of als er gevaar dreigt. Wanneer ik het woord pijnsysteem gebruik, doel ik op dit beschermingssysteem.

Het pijnsysteem is dom

Een pijnsysteem wat overgevoelig is geraakt, doet dit als bescherming. Het lijkt daarin weinig rekening te houden met jouw andere belangen. Je zou kunnen zeggen dat het pijnsysteem dom, maar effectief is. Het zal niet naar een rationele gedachte luisteren zoals “Ik ben er nu bewust van dat mijn been gebroken is. Dankjewel. De pijn mag nu uit.” Helaas werkt dit in de praktijk niet. We hebben geen directe controle op het pijnsysteem. Gelukkig kan je wel op een indirecte manier controle uitoefenen op het pijnsysteem. In een volgend artikel zal ik dit uitgebreid toelichten.

De strijd in beeld

‘Een strijd voeren’, is een breed begrip. Maar er zijn een paar tekenen waar je aan kunt herkennen of iemand een strijd voert, namelijk:

• Strijden kost inspanning (energie en tijd);
• Strijden vereist een vijand (bijvoorbeeld pijn of een diagnose);
• Strijden is een proces (gaat niet zonder slag of stoot);
• Strijden is gericht (kost aandacht).

Strijden voor een oplossing

Mensen hebben van nature een enorm creatief vermogen om problemen op te lossen. Na het ontstaan van weefselschade, volgt er in de meeste gevallen ook gedrag om tot een oplossing te komen. Bijvoorbeeld bij een schaafwond: Het controleren van de schade, schoonmaken van de wond, plakken van een pleister, etc. In de meeste gevallen doet het pijnsysteem haar werk door jouw aandacht te trekken naar de plek van weefselschade: Het geeft je een gerichte waarschuwing, als een aanleiding om tot een oplossing te komen. Dat is de pijn die je voelt. Over het algemeen zal, na het toepassen van de oplossing, het pijnsysteem weer kalmeren. Zoals een rookalarm wat uit gaat, nadat de brand is geblust.

“Maar ik doe toch zo mijn best?!”

Een strijd tegen langdurige pijn is een begrijpelijke reactie. Het is namelijk goed voor te stellen dat, onder bepaalde omstandigheden, een mens blijft proberen om tot een pijnvrij leven te komen (een oplossing blijft zoeken). Aan inzet of wilskracht ontbreekt het dan niet. Maar mogelijk is de strijd een inspanning in de verkeerde richting… Herken je hierbij één van de volgende citaten?

• “Ik moet van die pijn af. Waarom is het nog niet over? Ik doe er toch alles aan!”
• “Er zit nog steeds iets niet goed in mijn buik, met die zenuw, daarom heb ik zo’n pijn. Daar moet iemand toch iets aan kunnen doen?!”
• “Alle medicatie die ik tot nu toe heb geprobeerd werkt niet of nauwelijks. Ik moet iets beters hebben tegen de pijn. Het wil maar niet weg!”
• “Ik heb alle mogelijke onderzoeken gehad, er is niets gevonden. Totdat iemand mij de diagnose ACNES gaf. Dus dit moet het zijn, er is al die tijd al iets mis met die zenuw. Dat moet zo snel mogelijk verholpen worden!”

Effecten van de strijd

Alle bovenstaande reacties op langdurige pijn zijn menselijk en volkomen normaal. Om te laten zien waarom juist deze vorm van strijd tegen de pijn averechts kan werken, lopen we langs de opeenvolging van effecten:

1. Er is een beklemde zenuw, of andere vorm van weefselschade, die gedurende minimaal 3 maanden waarschuwingssignalen afvuurt in het zenuwstelsel;
2. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat na ongeveer 3 maanden het pijnsysteem zich hierop aanpast. Dit gebeurt waarschijnlijk naar aanleiding van constante stroom van waarschuwingssignalen. De veranderingen in het zenuwstelsel (zenuwen en hersenen) zijn chemisch van aard en zijn een gevolg van deze omstandigheden. Je bent dus niet gek of bijzonder, en de pijn zit niet ’tussen je oren’;
3. Het zenuwstelsel gaat het gebied waar de signalen vandaan komen gevoeliger maken. Dit zou je kunnen zien als een ultieme poging om het probleemgebied extra onder de aandacht te brengen. ‘Het pijnsysteem heeft zoiets van: Meer aandacht geeft meer informatie – en zo hopelijk meer kans op een oplossing’. Hierdoor reageert het nu overgevoelige gebied heftiger bij inspanning en aanraking;
4. De chemische veranderingen vinden ook plaats in de hersenen. Hierdoor krijgt het probleemgebied meer aandacht in de hersenen. Dit versterkt de binnenkomende signalen. ‘Je loopt constant met het probleemgebied in je gedachten rond.’ Het pijnsysteem is nu overgevoelig: een vorm van Chronische Pijn;
5. Wanneer je onder bovenstaande omstandigheden een strijd gaat voeren tegen de pijn, dan ondersteun je deels de overgevoeligheid van het pijnsysteem. Je aandacht ligt voornamelijk op het probleemgebied. Je vermoedt dat daar een oorzaak zit voor de pijn. Hierdoor geef je het pijnsysteem, indirect, een legitieme reden om overgevoelig te blijven. In plaats van een doel gericht op lichamelijke verbetering, heb je je aandacht gericht op de pijn;
6. De strijd kan zich ook uiten in mentale aandacht voor het probleem gebied. Die aandacht kan soms tegelijk een ontkenning van andere factoren zijn, bijvoorbeeld: “Het ligt niet aan mijn levensstijl. Het ligt aan mijn buik, die is niet in orde.” Door die interne strijd krijg je alsnog een extra focus op je buik, welke het pijnsysteem gebruikt om overgevoelig te blijven;
7. De strijd kan zich ook uiten in ongelukkig gedrag dat de pijn extra uitlokt. Bijvoorbeeld onnodig over grenzen heen gaan. En elke keer wanneer je hierna flinke pijn voelt, dit bewust toedraagt aan het probleem gebied: “Zie je wel, het probleem in mijn buik is nog niet over”. Hierdoor blijft het overgevoelige pijnsysteem in stand.

Samenvattend

Pijn is echt en maak je altijd bewust mee. Pijn is normaal gesproken een vertaling van waarschuwingssignalen vanuit het lichaam. Maar door de effecten van chronische pijn, kunnen normale signalen worden versterkt en als gevaarlijk worden gezien. Alhoewel je heel bewust kan weten dat een signaal, zoals een lichte aanraking op de huid, niet gevaarlijk is – kan het toch heel pijnlijk aanvoelen. Het pijnsysteem is namelijk ‘dom’. Wel goed ontwikkeld, maar dom. Het luistert slecht naar bewuste aanwijzingen of waarnemingen. En wanneer je gaat strijden tegen dit overgevoelige pijnsysteem is het mogelijk verspilde energie in de verkeerde richting. Het pijnsysteem heeft als ultieme doelstelling om jouw gezondheid te beschermen tegen een mogelijke dreiging. En bepaalde manieren van strijden geven juist de suggestie van dreiging. Hierdoor blijft het overgevoelige pijnsysteem onveranderd haar werk doen. Zo kan je in een vicieuze cirkel terecht komen. Hoe kom je hier weer uit? En hoe kan je een overgevoelig pijnsysteem weer kalmeren? Daar probeer ik in een volgend artikel antwoord op te geven.

Bronnen:

Butler, D., & Moseley, L. (2020). Explain Pain Second Edition. ​Noigroup Publications.

Crofford LJ. Chronic Pain: Where the Body Meets the Brain. Trans Am Clin Climatol Assoc. 2015;126:167-83. PMID: 26330672; PMCID: PMC4530716.

Timmers I, Quaedflieg CWEM, Hsu C, Heathcote LC, Rovnaghi CR, Simons LE. The interaction between stress and chronic pain through the lens of threat learning. Neurosci Biobehav Rev. 2019 Dec;107:641-655. doi: 10.1016/j.neubiorev.2019.10.007. Epub 2019 Oct 14. PMID: 31622630; PMCID: PMC6914269.

Meints SM, Edwards RR. Evaluating psychosocial contributions to chronic pain outcomes. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2018 Dec 20;87(Pt B):168-182. doi: 10.1016/j.pnpbp.2018.01.017. Epub 2018 Jan 31. PMID: 29408484; PMCID: PMC6067990.

Leeuw M, Goossens ME, Linton SJ, Crombez G, Boersma K, Vlaeyen JW. The fear-avoidance model of musculoskeletal pain: current state of scientific evidence. J Behav Med. 2007 Feb;30(1):77-94. doi: 10.1007/s10865-006-9085-0. Epub 2006 Dec 20. PMID: 17180640.

Sutter, Ben & Radke, John. (2022). Vicious Cycle Theory vs Pain Adaptation Model: A Structured Critical Analysis with Case Presentations.

Skúladóttir H, Gunnarsdóttir TJ, Halldórsdóttir S, Sveinsdóttir H, Holden JE, Björnsdóttir A. Breaking the vicious circle: Experiences of people in chronic pain on the pain rehabilitation journey. Nurs Open. 2020 May 29;7(5):1412-1423. doi: 10.1002/nop2.512. PMID: 32802361; PMCID: PMC7424485.

Knoerl R, Lavoie Smith EM, Weisberg J. Chronic Pain and Cognitive Behavioral Therapy: An Integrative Review. West J Nurs Res. 2016 May;38(5):596-628. doi: 10.1177/0193945915615869. Epub 2015 Nov 24. PMID: 26604219.

Ehde DM, Dillworth TM, Turner JA. Cognitive-behavioral therapy for individuals with chronic pain: efficacy, innovations, and directions for research. Am Psychol. 2014 Feb-Mar;69(2):153-66. doi: 10.1037/a0035747. PMID: 24547801.